Θέλω να βοηθήσω και εγώ

Η Νομική Πλευρά της Τεχνητής Γονιμοποίησης

Η Νομική Πλευρά της Τεχνητής Γονιμοποίησης

30 Μαΐου, 2022

ράφει ο Μιχάλης Μιχαλόπουλος, Συν/χος δικηγόρος, Πρόεδρος της Αγκαλιάς

Το παρόν άρθρο σκοπό έχει να παρουσιάσει με απλά λόγια το νομοθετικό πλαίσιο, που ισχύει στη χώρα μας, σχετικά με τους όρους  και τις προϋποθέσεις αλλά και τα αποτελέσματα της τεχνητής γονιμοποίησης. Δεν έχει σκοπό να θίξει τα ηθικά, ιατρικά και ψυχολογικά ζητήματα που αναφύονται στα πρόσωπα, που καταφεύγουν στις μεθόδους τεχνητής γονιμοποίησης.

Το γενικό πλαίσιο λειτουργίας και εφαρμογής των  μεθόδων αυτών καθόρισε για πρώτη φορά στη χώρα μας το έτος 2002, ο νόμος 3098/2002 με τον τίτλο «Ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη  αναπαραγωγή», του οποίου οι ρυθμίσεις εντάχθηκαν στον Αστικό μας Κώδικα.

Ορολογικές διευκρινίσεις

Τεχνητή γονιμοποίηση υπάρχει σε κάθε περίπτωση κυοφορίας και τεκνοποίησης, η οποία επιτυγχάνεται με μεθόδους άλλες, πλην της φυσιολογικής ένωσης ανδρός και γυναικός.

Οι συνηθέστερες μέθοδοι υποβοηθούμενης αναπαραγωγής είναι η τεχνητή σπερματέγχυση και η εξωσωματική γονιμοποίηση.

Στην τεχνητή σπερματέγχυση, τεχνητή είναι μόνον η εισαγωγή των σπερματοζωαρίων στο γυναικείο γεννητικό σύστημα, ενώ η γονιμοποίηση γίνεται στο σώμα της γυναίκας (in vivo).

Στην εξωσωματική γονιμοποίηση, τεχνητή είναι τόσο η γονιμοποίηση των ωαρίων της γυναίκας, που γίνεται στον δοκιμαστικό σωλήνα (in vitro) μετά την επεμβατική λήψη τους, όσο και η μεταφορά ενός ή περισσοτέρων γονιμοποιημένων ωαρίων στην ενδομήτρια κοιλότητα της γυναίκας. 

Στην εξωσωματική γονιμοποίηση τόσο το σπέρμα μπορεί να μην προέρχεται από τον σύζυγο ή τον σύντροφο της γυναίκας αλλά και το ωάριο μπορεί να μην προέρχεται από την υποψήφια μητέρα, αλλά από τρίτη δότρια. Έτσι αν η υποψήφια μητέρα αδυνατεί όχι απλώς να συλλάβει, αλλά και να κυοφορήσει, το γονιμοποιημένο ωάριο μπορεί να εμφυτευθεί στη μήτρα άλλης γυναίκας, οπότε στην περίπτωση αυτή γίνεται λόγος για «δανεισμό μήτρας» ή για παρένθετη μητρότητα. 

Γίνεται φανερό ότι αυτά που δίδασκαν οι Ρωμαίοι νομοδιδάσκαλοι πριν από πολλά χρόνια λέγοντας ότι "mater semper certa est", ότι δηλαδή η μητέρα είναι πάντοτε βέβαια, δεν ισχύει πλέον. 

Ας προστεθεί ότι το γενετικό υλικό, τα σπερματοζωάρια και τα ωάρια, μπορούν να συντηρηθούν σε υγροποιημένο άζωτο, πρόκειται για μια διαδικασία  που ονομάζεται «κρυοσυντήρηση». 

Όροι και προϋποθέσεις της τεχνητής γονιμοποίησης

Η τεχνητή γονιμοποίηση επιτρέπεται μόνον για να αντιμετωπισθεί η αδυναμία απόκτησης τέκνων με φυσικό τρόπο ή για να αποφευχθεί η μετάδοση στο τέκνο σοβαρής ασθένειας. 

  • Η υποβοήθηση γυναικός επιτρέπεται έως το 50ο έτος της ηλικίας της. 
  • Η τεχνητή γονιμοποίηση με τη μέθοδο της κλωνοποίησης απαγορεύεται. 
  • Επιλογή φύλου του τέκνου δεν είναι επιτρεπτή, εκτός αν πρόκειται να αποφευχθεί σοβαρή κληρονομική νόσος, που συνδέεται με το φύλο.

Έχει τεθεί το ερώτημα αν μία υγιής μοναχική γυναίκα, χωρίς δηλαδή σύζυγο ή σύντροφο, μπορεί με τη μέθοδο της εξωσωματικής γονιμοποίησης να αποκτήσει παιδί με σπέρμα τρίτου δότη. Στην περίπτωση αυτή πρέπει η αδυναμία απόκτησης τέκνων με φυσικό τρόπο να οφείλεται σε ιατρικό πρόβλημα της γυναίκας, για να της επιτραπεί η εξωσωματική γονιμοποίηση. 

Έτσι για παράδειγμα η βασίλισσα Αμαλία θα μπορούσε να αποκτήσει παιδί ακόμα και με σπέρμα τρίτου δότη. 

Διαδικασία για τη διενέργεια σχετικών ιατρικών πράξεων

Κάθε ιατρική πράξη, που διενεργείται από πλαίσιο της τεχνητής γονιμοποίησης, γίνεται με την έγγραφη συναίνεση των προσώπων που επιθυμούν να αποκτήσουν τέκνο. Αν η ιατρική υποβοήθηση αφορά άγαμη γυναίκα, η συναίνεση αυτής και του άνδρα με τον οποίο συζεί παρέχεται με συμβολαιογραφικό έγγραφο. 

Η συναίνεση μπορεί να ανακληθεί μέχρι τη μεταφορά των γονιμοποιημένων ωαρίων στο γυναικείο σώμα. 

Πριν να χορηγηθεί η συναίνεση των ενδιαφερομένων, ο νόμος απαιτεί να προηγηθεί λεπτομερής ενημέρωσή τους ως προς τη διαδικασία και τις εναλλακτικές λύσεις, τα αναμενόμενα αποτελέσματα και τους πιθανούς κινδύνους και ως προς τις κοινωνικές, ηθικές, νομικές και οικονομικές συνέπειες της εφαρμογής της τεχνητής γονιμοποίησης. 

Μάλιστα υπάρχει η άποψη ότι αν δεν έχει γίνει λεπτομερής ενημέρωση των ενδιαφερομένων, η όποια συναίνεσή τους είναι άκυρη. 

Η συναίνεση που παρέχεται από τον άνδρα με τον οποίο συζεί η γυναίκα συνιστά αυτομάτως εκούσια αναγνώριση του γεννηθέντος τέκνου.

Έχει τεθεί το ερώτημα τι γίνεται σε περίπτωση που ο ένας από τους δύο συζύγους, καίτοι συντρέχουν όλες οι προϋποθέσεις, αρνείται να υποβληθεί σε εξωσωματική γονιμοποίηση από σπέρμα του συζύγου. 

Κατά την άποψη που επικρατεί, μία τέτοια άρνηση θα μπορούσε να χαρακτηριστεί καταχρηστική και επομένως παράνομη. 

Σε περίπτωση θανάτου του συζύγου ή του συντρόφου της γυναίκας

Μετά το θάνατο του συζύγου ή του άνδρα με τον οποίο συζούσε η γυναίκα η τεχνητή γονιμοποίηση επιτρέπεται με δικαστική άδεια μόνον εφόσον συντρέχουν σωρευτικώς οι εξής προϋποθέσεις: 

α) Ο σύζυγος ή ο μόνιμος σύντροφός της γυναίκας να έπασχε από ασθένεια που συνδέεται με πιθανό κίνδυνο στειρότητας ή να υπήρχε κίνδυνος θανάτου του. 

β) ο σύζυγος ή ο μόνιμος σύντροφος της γυναίκας να έχει συναινέσει με συμβολαιογραφικό έγγραφο και στη μεταθανάτια τεχνητή γονιμοποίηση.

Εφόσον συντρέχουν οι παραπάνω προϋποθέσεις η τεχνητή γονιμοποίηση μπορεί να γίνει το αργότερο μέχρι να συμπληρωθούν δύο χρόνια από το θάνατο του άνδρα. 

Παρένθετη μητρότητα ή «δανεισμός μήτρας»

Όπως ήδη αναφέρθηκε στη νομοθεσία μας είναι επιτρεπτή η τεχνητή γονιμοποίηση με τη μέθοδο του "δανεισμού μήτρας" η της παρένθετης μητρότητας. Η μέθοδος αυτή μπορεί να χρησιμοποιηθεί στις εξής περιπτώσεις:

α) η γυναίκα που επιθυμεί να αποκτήσει τέκνο αδυνατεί για ιατρικούς λόγους να κυοφορήσει, έχει όμως δικό της ωάριο, πού μπορεί να χρησιμοποιηθεί και

β) η επίδοξη μητέρα δεν μπορεί να κυοφορήσει και επιπλέον δεν έχει δικό της ωάριο ή το ωάριο της δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί. 

Στις περιπτώσεις αυτές, άλλη γυναίκα "η κυοφόρος" αναλαμβάνει να κυοφορήσει το παιδί, που προέρχεται από το ωάριο της επίδοξης μητέρας και στην 1η περίπτωση ή ακόμα και από το ωάριο τρίτης γυναίκας, στην 2η περίπτωση.

Εν πάση, όμως, περιπτώσει, δεν επιτρέπεται στην κυοφόρο γυναίκα να κυοφορεί ωάριο, πού προέρχεται από την ίδια. Πρέπει το κυοφορούμενο να προέρχεται από άλλη τρίτη γυναίκα. 

Είναι φανερό ότι η μέθοδος αυτή δημιουργεί κινδύνους εμπορευματοποίησης του γυναικείου σώματος και εκμετάλλευσης ιδιαίτερα ευάλωτων γυναικών. Γι’ αυτό και σε πολλές χώρες ο δανεισμός μήτρας απαγορεύεται. 

Στη χώρα μας επιτρέπεται ο δανεισμός μήτρας με δικαστική άδεια η οποία παρέχεται πριν από τη μεταφορά των γονιμοποιημένων ωαρίων στο σώμα της κυοφόρου γυναικός, υπό τις εξής προϋποθέσεις οι οποίες πρέπει να συντρέχουν σωρευτικά: 

1) Ιατρική αδυναμία κυοφορίας της επίδοξης μητέρας. Δηλαδή η γυναίκα που επιθυμεί το παιδί, θα πρέπει να είναι ιατρικώς αδύνατο να κυοφορήσει, χωρίς να αποκλείεται να υπάρχει και αδυναμία σύλληψης από την γυναίκα αυτή. Πάντως γίνεται δεκτό ότι η μέθοδος της δανεικής μήτρας μπορεί να εφαρμοσθεί και στην περίπτωση που η επίδοξη μητέρα μπορεί να κυοφορήσει, πλην όμως μπορεί, κατά την κυοφορία, να μεταδοθεί στο κυοφορούμενο σοβαρή ασθένεια. Η επίδοξη μητέρα θα πρέπει να είναι τουλάχιστον 30 ετών.

2) Η κυοφόρος γυναίκα θα πρέπει να είναι κατάλληλη για κυοφορία, με βάση ιατρικές γνωματεύσεις και να μην έχει υπερβεί το 50ο έτος της ηλικίας και να μην είναι κάτω των 18 ετών. 

Προϋπόθεση για τη λήψη της δικαστικής αδείας, προκειμένου να εφαρμοσθεί η μέθοδος της παρένθετης μητρότητας είναι η προσκομιδή στο δικαστήριο έγγραφης και χωρίς αντάλλαγμα συμφωνίας μεταξύ των προσώπων που επιθυμούν να αποκτήσουν τέκνο (της επίδοξης μητέρας, του συζύγου της, αν είναι έγγαμη ή του συντρόφου της) και της κυοφόρου γυναίκας και του συζύγου της, αν είναι έγγαμη.

Δεν συνιστά αντάλλαγμα η καταβολή των δαπανών από τη επίδοξη μητέρα που απαιτείται για την επίτευξη της εγκυμοσύνης, για την κυοφορία, τον τοκετό και τη λοχεία, καθώς και η καταβολή κάθε χρηματικού ποσού, που στερήθηκε κυοφόρος γυναίκα, λόγω της αποχής από την εργασία της.  

Αν έστω και ένα από τα πρόσωπα που συμμετείχαν στην προαναφερθείσα συμφωνία ανακαλέσει τη δήλωσή του, τότε η συμφωνία που απαιτείται να υπάρχει για τη λήψη της δικαστικής αδείας, παύει να υπάρχει και συνεπώς δεν μπορεί να ληφθεί η άδεια αυτή. 

Είναι φανερό ότι η ανάκληση της δήλωσης αυτής, μπορεί να γίνει μέχρι τη μεταφορά του γονιμοποιημένου ωαρίου στο σώμα της κυοφόρου γυναικός. 

Ετέθη το ερώτημα εάν μπορεί να προσφύγει στη μέθοδο της παρένθετης μητρότητας ο άγαμος μοναχικός άνδρας. Η απάντηση που έχει δοθεί είναι ότι από την νομοθεσία μας δεν παρέχεται τέτοια δυνατότητα στον άγαμο μοναχικό άνδρα. 

Ποια η τύχη του πλεονάζοντος γενετικού υλικού

Τα πρόσωπα που προσφεύγουν στην τεχνητή γονιμοποίηση πρέπει, πριν από την έναρξη της σχετικής διαδικασίας, να αποφασίσουν με κοινή έγγραφη δήλωσή τους προς τον ιατρό ή τον υπεύθυνο του ιατρικού κέντρου, τι θα γίνει με τα γονιμοποιημένα ωάρια, τα οποία είναι κρυοσυντηρημενα και δεν θα τους χρειασθούν για να τεκνοποιήσουν. 

Ο νόμος τους παρέχει τις εξής 3 δυνατότητες:

α) να διατεθούν χωρίς αντάλλαγμα σε άλλα πρόσωπα, που θα επιλέξει ο ιατρός ή το ιατρικό κέντρο, εφόσον οι ενδιαφερόμενοι δεν θα κάνουν χρήση αυτών στο μέλλον. 

β) να χρησιμοποιηθούν χωρίς αντάλλαγμα για ερευνητικούς ή θεραπευτικούς σκοπούς

γ) να καταστραφούν.

Αν δεν υπάρχει κοινή δήλωση των ενδιαφερομένων προσώπων, τα γονιμοποιημένα ωάρια διατηρούνται για 5 έτη και μετά την πάροδο του χρόνου αυτού είτε χρησιμοποιούνται για ερευνητικούς ή θεραπευτικούς σκοπούς είτε καταστρέφονται. 

Όσα γονιμοποιημένα ωάρια δεν έχουν κρυοσυντηρηθεί, μετά τη συμπλήρωση 14 ημερών από τη γονιμοποίηση καταστρέφονται. 

Η ταυτότητα όσων προσφέρουν γενετικό υλικό

Ο νόμος προβλέπει ότι η ταυτότητα των τρίτων προσώπων που έχουν προσφέρει γονιμοποιημένα ωάρια στα πρόσωπα που επιθυμούν να αποκτήσουν τέκνο, δεν γνωστοποιείται στα πρόσωπα αυτά. 

Ιατρικές πληροφορίες που αφορούν τα τρία αυτά πρόσωπα τηρούνται σε απόρρητο αρχείο χωρίς ένδειξη της ταυτότητάς τους. 

Στο τέκνο που γεννήθηκε με τις μεθόδους της τεχνητής γονιμοποίησης επιτρέπεται η πρόσβαση στο προαναφερθέν αρχείο μόνον για λόγους σχετικούς με την υγεία του, δηλαδή του ιδίου του τέκνου. 

Αντιστοίχως η ταυτότητα του γεννηθέντος τέκνου και των γονέων του δεν γνωστοποιείται στα τρίτα αυτά πρόσωπα που προσέφεραν τα γονιμοποιημένα ωάρια. 

Είναι αλήθεια ότι η επιστήμη μας προσφέρει πολλές δυνατότητες για να μας κάνει τη ζωή πιο ευχάριστη, Το ζήτημα είναι να κάνουμε καλή χρήση των δυνατοτήτων αυτών.

Μοιράσου το::

Οι υποστηρικτές μας

Μείνετε σε επαφή

Συμπληρώστε το όνομα και το email σας και ενημερωθείτε για τα νέα,
τις εκδηλώσεις, τις δράσεις και το έργο της Αγκαλιάς

19829

χρέωση 2,48 ευρώ/κλήση με το ΦΠΑ και εφαρμόζεται επιπλέον Τέλος σταθερής Τηλεφωνίας 5% - χρέωση 2,48 ευρώ/sms με το ΦΠΑ και εφαρμόζεται επιπλέον Τέλος Τηλεφωνίας 12%, 15%, 18% ή 20% ανάλογα με το ύψος του μηνιαίου λογαριασμού προ ΦΠΑ

901 11 179 179

Χρέωση 3,71€/κλήση από σταθερό ΟΤΕ με το ΦΠΑ